Անգլիական այգի/Կոմայգի եւ շրջակայք` կենդանի պատմություն

Ինչպե՞ս Երեւանի սրտում ծնվեց Անգլիական այգին եւ ինչո՞ւ այն դարձավ Կոմայգի: Ո՞վքեր են թաղված այգում եւ ինչո՞ւ այն չդարձավ «հայկական Վենետիկ»: Ի՞նչ էր նախկինում Իտալիայի փողոցի եւ «Կոնգրես» հյուրանոցի փոխարեն: Ինչո՞ւ Կիրովի այգում «բուն դրած» տրանսվեստիտները չեն համարձակվում հատել այգիների սահմանը: Այս եւ բազմաթիվ այլ հարցերի պատասխանները` «Երեւան. XX դար» նախագծի հերթական գլխում:

 

Այգում հանդիպեցինք նրա մշտական այցելուներից մեկին` Աղասի պապիկին.

 

«Մեր երիտասարդության տարիներից այգին շատ էլ չի փոխվել, ավելացել են շենքերը, որոնք շրջապատում են այգին: Նախկինում շատրվան չկար, նստարանները ավելի փոքր էին, բազալտից:

 

Այստեղ հավաքվում էին «Արարատի» երկրպագուները, հիշում եմ, եղել են օրեր, երբ մոտ 300 մարդ էր հավաքվում, քննարկում խաղերը: Այգում հավաքվում էին նաեւ շախմատի սիրահարները, զբոսնելիս կարելի էր հանդիպել շախմատային տախտակների շուրջ կանգնած մարդկանց:

 

Գրեթե ամեն օր ընկերներով հանդիպում ենք այդ այգում, մարդիկ գալիս են տարբեր տեղերից՝ «Երրորդ մասից», Էրեբունի համայնքից: Հիշում ենք անցյալը, քննարկում ներկան, միջազգային իրադարձությունները»:

 

Անգլիական այգու ոդիսականը (hատված Էդուարդ Ավագյանի «Երեւանյան խճանկար» գրքից)

 

Շուկայի փոշոտ փողոցից այգի մտնողին դիմավորում էր նախ՝ ծառերի զովությունը, ապա՝ անտանելի ծանր մգլահոտը:

 

Արգիշտի արքա

«Խալդ աստծո մեծությամբ Արգիշտին՝ Մենուայի որդին, այս անառիկ ամրոցը կառուցեց և անվանեց Էրեբունի քաղաք՝ ի հզորություն Բիայնա երկրի և ի սարսափ թշնամիների: Արգիշտին ասում է… Հողն ամայի էր, այստեղ ես մեծ գործեր կատարեցի: Խալդ աստծո մեծությամբ Արգիշտի՝ Մենուայի որդի, արքա հզոր, արքա Բիայնա երկրի, տերը Տուշպա քաղաքի»

Արարատյան թագավորության հզորագույն գահակալը Արգիշտի Առաջինն էր, որ թագավորել է մ.թ.ա. 786-764 թթ.: Նրա թագավորության շրջանը բավական լավ է լուսաբանված շնորհիվ Վանի միջնաբերդում պահպանված Խոռխոռյան տարեգրության և Հայաստանի տարբեր վայրերում գտնված ավելի քան երեք տասնյակ արձանագրությունների: Բացի արձանագրություններից, մեզ են հասել նաև Արգիշտի Ա-ի վերաբերյալ առանձին գրություններ պարունակող բրոնզե սաղավարտներ, վահաններ, կենցաղային իրեր:

Արգիշտին բավական լայնարձակ ու բարգավաճ երկիր ժառանգեց հորից` Մենուա թագավորից (մ.թ.ա. 810-786): Սակայն իր գահակալության սկզբնական շրջանում Արգիշտի Ա-ին տեսնում ենք Ջավախքում, Տայքում, Շիրակում, Սևանի ավազանում, Կոտայքում… « Խալդի աստծո զորությամբ նվաճեցի Գիառնիանի երկիրը, Սիլունիի տիրակալի երկիրը։ Երբ թշնամու լեռներից ես վերադարձա, տղամարդ ու կին ես քշեցի…»: Հավանաբար Մենուա արքայի մահվանից հետո նրա նվաճած ծայրագավառների կառավարիչները ապստամբել են կենտրոնական իշխանության դեմ: Բայց Արգիշտին արագ երթով անցնում է այդ երկրներով և վերականգնում իր տերության սահմանների ամբողջականությունը: